Το κείμενο αποτελεί απόσπασμα της τοποθέτησης της κ.Χαμπάκη στο 1st Property Insurance Conference που πραγματοποιήθηκε από την Insurance Innovation την 19η Νοεμβρίου, 2020
Γράφει η Μ. Χαμπάκη (Partner Experto Crede Consultants)
Επί σειρά ετών έχουν γίνει αμέτρητες συζητήσεις και έχει ακουστεί κατ’ επανάληψη και από δεκάδες στόματα ότι « το πρόβλημα της μειωμένης διείσδυσης της ασφάλισης στην κοινωνία είναι ότι ο Έλληνας δεν έχει ασφαλιστική συνείδηση!». Συνήθως αυτή η πρόταση συνοδεύεται από την επίσης επαναλαμβανόμενη ανάλυση που αναφέρεται σε ανομίες και ατοπήματα του κλάδου , στην οικονομική ανέχεια , στην ελλιπή εκπαίδευση των ασφαλιστικών διαμεσολαβητών κλπ.
Σχεδόν η κάθε συζήτηση που σχετίζεται με την ασφαλιστική συνείδηση τις περισσότερες φορές υστερεί ουσιαστικών και προτάσεων για την ανάπτυξη της ή εμπεριέχει χιλιοειπωμένες και επαναλαμβανόμενες ιδέες που συναντούν διάφορες αγκυλώσεις στην εφαρμογή τους στην πράξη.
Ως οικονομολόγος – το πρώτο καμπανάκι που χτυπάει στο μυαλό μου στην περίπτωση του ελλείματος της ασφαλιστικής συνείδησης – που πρακτικά αποτελεί ένα θέμα «συμπεριφοράς» των καταναλωτών – με παραπέμπει στο να ανατρέξω στα οικονομικά της συμπεριφοράς , στα behavioural economics.
Αρχικά η γνωστή θεωρία του «Ηomo Εconomicus» υποδήλωνε ότι η ψυχολογία των ανθρώπων είναι ουσιαστικά ορθολογική, άρα ορθολογικές πρέπει να είναι και οι καταναλωτικές τους αποφάσεις. Αν όντως οι άνθρωποι σκέφτονται ορθολογικά , τότε γιατί δεν προνοούν για την ασφαλιστική κάλυψη της περιουσίας τους ; Άρα στην περίπτωση της ιδιωτικής ασφάλισης, η θεωρία του Homo Economicus δεν έχει κάποια πρακτική εφαρμογή αφού το να απευθυνόμαστε στην ορθολογική σκέψη των καταναλωτών , προκειμένου να αποκτήσουν ασφαλιστική συνείδηση δεν έχει τα αποτελέσματα που επιθυμούμε. Άρα τι κάνουμε ως κλάδος για να ενισχύσουμε την ασφαλιστική συνείδηση βάσει της ίδιας επιστήμης ;
Πάμε σε μεταγενέστερες θεωρίες όπως αυτή του Νομπελίστα Daniel Kahnman, ο οποίος με τη χρήση της γνωστικής ψυχολογίας που έχει ως επίκεντρο τη μελέτη του ανθρώπινου εγκεφάλου, απέδειξε ότι συχνά οι άνθρωποι συμπεριφέρονται παράλογα!
Δηλαδή ,ο ορθολογισμός των ανθρώπων διασπάται ανάμεσα σε ό,τι αντιλαμβάνονται ότι είναι ορθολογική συμπεριφορά και σε ό,τι κάνουν εν τέλει στην πράξη. Με άλλα λόγια, υπάρχει χάσμα μεταξύ του πώς οι άνθρωποι σκέφτονται ότι θα έπρεπε να συμπεριφέρονται και του πώς συμπεριφέρονται στην πραγματική ζωή.
Κάπου εδώ συναντάμε πιστεύω και την ασφάλιση. Οι άνθρωποι γνωρίζουν ότι πρέπει να ασφαλιστούν γιατί αισθάνονται κίνδυνο ή αβεβαιότητα αλλά δεν το πράττουν!
Ο Κάνμαν επικεντρώθηκε στις νοητικές συντομεύσεις που χρησιμοποιούμε όταν βρισκόμαστε μπροστά σε αβέβαιες και συχνά πολύπλοκες αποφάσεις, τις οποίες οι ψυχολόγοι αποκαλούν ευρετικές (από το ευρίσκω) – εμπειρικές – οι οποίες με τη σειρά τους δημιουργούν νοητικές συνδέσεις. Οι νοητικές συνδέσεις δεν είναι πάντα λογικές και πολλές φορές οδηγούν σε σοβαρά σφάλματα. Τα σφάλματα αυτά ονομάζονται “γνωστικές προκαταλήψεις”.
Αυτές οι γνωστικές προκαταλήψεις – οι γνωστικές πλάνες – που δημιουργούμε στον εαυτό μας – επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο λαμβάνουμε οικονομικές αποφάσεις. Όταν ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων και επιχειρήσεων δρουν μέσω των εσφαλμένων γνωστικών τους προκαταλήψεων καταφέρνουν να επηρεάσουν την οικονομία στο σύνολο της και φυσικά να διαταράξουν την οικονομική σταθερότητα. Στην προκειμένη περίπτωση οι γνωστικές προκαταλήψεις επηρεάζουν την πρόθεση των καταναλωτών αρνητικά, αποτρέποντας τους από το να αγοράσουν ασφάλιση και η πρόθεση αυτή , επηρεάζει το κατά κεφαλήν ασφάλιστρο αλλά και το ευρύτερο ποσοστό διείσδυσης της ασφαλιστικής βιομηχανίας ως ποσοστό του ΑΕΠ της χώρας.
Ποια είναι η πιο συνήθης πλάνη ; Αυτή της αισιοδοξίας. Δυστυχώς η συγκεκριμένη γνωστική προκατάληψη φέρνει και τις σοβαρότερες οικονομικές συνέπειες.
Οι περισσότεροι άνθρωποι βλέπουν τον κόσμο ευνοϊκότερο από ό,τι είναι στην πραγματικότητα , βλέπουν τις δικές τους ικανότητες πολύ μεγαλύτερες και πιο πολύτιμες από ότι πραγματικά είναι και δυστυχώς υπερεκτιμούν την δυνατότητα τους να προβλέπουν το μέλλον , πράγμα που ενισχύει την υπερβολικά την αυτοπεποίθηση τους και τους οδηγεί στην αύξηση της επικινδυνότητας των επιλογών τους – οικονομικών και μη!
Είμαι σίγουρη ότι όλοι κάπου θα έχετε ακούσει τον όρο “Optimism bias” – την προκατάληψη της αισιοδοξίας όπως μεταφράζεται στα Ελληνικά. Με τον όρο αυτό, υποδηλώνουμε την έμφυτη τάση των ανθρώπων να υπερεκτιμούν την πιθανότητα του να βιώσουν θετικά γεγονότα με τη παράλληλη τάση να υποτιμούν την πιθανότητα να βιώσουν αρνητικά γεγονότα!
Το 80% των ανθρώπων , σύμφωνα με τους επιστήμονες της ανθρώπινης συμπεριφοράς, εκτιμάται ότι παρουσιάζει την τάση να μεροληπτεί υπέρ των θετικών συμβάντων στη ζωή τους – αγνοώντας ακόμα πασιφανείς κινδύνους και πραγματικές ενδείξεις που έχει για το ακριβώς αντίθετο.
Ας δούμε ένα επίκαιρο παράδειγμα με τις γνωστικές προκαταλήψεις των Ελλήνων στην πανδημία, όπου η επιτυχία αντιμετώπισης του πρώτου κύματος οδήγησε στις ακόλουθες ευρετικές αποφάσεις και κατ’ επέκταση επικίνδυνες συμπεριφορές:
- Η γνωστική πλάνη της άγκυρας : Δεν υπάρχει υιός αφού δεν γνωρίζω κανένα άρρωστο! Οι άνθρωποι στηρίζονται υπερβολικά στην πρώτη πληροφορία στην οποία εκτίθενται και «ρίχνουν άγκυρα» σε αυτήν. Τότε, δεν ξέραμε κανέναν άρρωστο , τώρα ; Δυστυχώς ξέρουμε πολλούς. Η γνωστική πλάνη όμως παραμένει.
- Η γνωστική πλάνη της έκθεσης : Είναι μια γριππούλα – αφού είχαμε ελάχιστους θανάτους , στις άλλες χώρες πέθαναν χιλιάδες! Οι άνθρωποι τείνουν να εξοικειώνονται με καθετί που εκτίθεται σ’ αυτούς επανειλημμένα. Το συνεχές άκουσμα της λέξης θάνατος – η υπερέκθεση στην λέξη θάνατος – μειώνει τη σημασία του άρα και τον φόβο γι’ αυτόν. Μην ξεχνάτε , πεθαίνουν πάντα «οι άλλοι» πράγμα που μας κάνει να πιστεύουμε ότι εμείς εξαιρούμαστε του κανόνα.
- Η γνωστική πλάνη της αισιοδοξίας : Oι νέοι είναι άτρωτοι – αφού πέθαιναν οι υπερήλικες! Οι άνθρωποι δεν πιστεύουν ότι θα πάθουν οι ίδιοι κάτι κακό. Tότε ήταν ελάχιστοι οι θάνατοι και πιστέψαμε ότι δεν πεθαίνουμε από τον υιό εάν δεν είμαστε υπερήλικες και άρρωστοι. Τώρα ; Δυστυχώς κανείς δεν είναι στο απυρόβλητο της ασθένειας.
- H γνωστική πλάνη της επιτυχίας: Eλα μωρέ, δεν πάθαμε και τίποτα ως χώρα, τον νικήσαμε τον υιό – υπερβολές! Η γνωστική πλάνη της επιτυχίας . Οι άνθρωποι δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στις επιτυχημένες ιστορίες, αγνοώντας τις περιπτώσεις αποτυχίας. Ξεχάσαμε την Ιταλία , την Ισπανία , την Αμερική και αρχίσαμε δυστυχώς να τους μοιάζουμε με τις επιλογές μας.
Οι γνωστικές αυτές προκαταλήψεις που δημιουργήθηκαν κατά το πρώτο κύμα της πανδημίας λοιπόν έδωσαν την ψευδαίσθηση της εμπειρίας και απετέλεσαν την αφετηρία για εσφαλμένες επιλογές σε συλλογικό επίπεδο στο δεύτερο κύμα – ή μάλλον αύξησαν την σφοδρότητα του δεύτερου κύματος! Αυτή τη στιγμή οι γνωστικές μας προκαταλήψεις σε συλλογικό επίπεδο επηρεάζουν σφοδρά και την Ελληνική οικονομία.
Γιατί στάθηκα στα οικονομικά της συμπεριφοράς ; Γιατί θέλω να τονίσω ότι η ασφαλιστική συνείδηση είναι ένα θέμα ιδιαιτέρως πολύπλοκο και δεν πρέπει να το προσεγγίζουμε επιπολαία.
Προκειμένου να αλλάξει η ασφαλιστική συνείδηση των Ελλήνων προς το καλύτερο η απάντηση δεν βρίσκεται σε αποσπασματικές και περιστασιακές ενέργειες που γίνονται κατά καιρούς. Για να αυξηθεί η ασφαλιστική συνείδηση χρειάζονται μελετημένες και συντονισμένες ενέργειες από ειδικούς σε θέματα συμπεριφοράς, σε συστηματική βάση και για αρκετά χρόνια , οι οποίες θα στοχεύουν στο να διαψεύσουν βαθιά ριζωμένες γνωστικές προκαταλήψεις του Έλληνα καταναλωτή για την ιδιωτική ασφάλιση.
